Fjala e plotë e Kryeministrit të Republikës së Kosovës, Albin Kurti në seancën e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara
Faleminderit Zonja Presidente,
Të nderuar anëtarë të Këshillit të Sigurimit,
Ekziston një ironi e thellë dhe e pakëndshme – dhe, sinqerisht, një ndjenjë distopike – në përgjigjen ndaj akuzave të rreme për shkelje të të drejtave të njeriut të bëra nga një vend i njohur se ka kryer gjenocidin e fundit të shekullit të 20-të dhe një qeveri që aktualisht është një nga kërcënimet më të mëdha autoritare për paqen dhe sigurinë rajonale.
Vetë ky Këshill i Sigurimit themeloi ICTY-në në vitin 1993 për shkak të “krimeve të tmerrshme” dhe “shkeljeve të rënda” të Konventave të Gjenevës. Qeveria serbe gjatë viteve ’90 urdhëroi, planifikoi dhe kreu vrasje, tortura, gjymtime dhe përdhunime, duke kryer gjenocid në Srebrenicë dhe në Kosovë. Studiueset Juridike Feministe kanë treguar gjerësisht se si përdhunimi është përdorur si mjet lufte. Brutaliteti i asaj që u bë ndryshoi përgjithmonë ligjin ndërkombëtar për të drejtat e njeriut.
Nga ky mjerim, Kosova u ngrit nga lufta si simbol i luftës për dinjitet dhe triumfit të të drejtave të njeriut. Dhe ne nuk u hidhëruam. Ne e kemi ndërtuar veten në një Republikë multikulturore dhe multi-etnike me drejtim përpara, dhe një shtet demokratik në rritje dhe të fortë. Gjashtëmbëdhjetë vjet pas pavarësisë dhe një çerek shekulli pas luftës dhe shkatërrimit, sot ne qëndrojmë të fortë dhe krenarë – një republikë për të gjithë, një shoqëri multietnike e të gjithëve.
Përkushtimi i qeverisë sonë për demokracinë, sundimin e ligjit dhe të drejtat e njeriut ka forcuar ekonominë tonë dhe unitetin e brendshëm. Që nga ndërhyrja e NATO-s, ne jemi angazhuar në mënyrë aktive me aleatë të shumtë ndërkombëtarë për të krijuar institucione demokratike dhe efikase.
Në tre vitet e fundit, ekonomia jonë ka shënuar rritje: me një rritje mesatare prej 6.2%, me dyfishim të investimeve të huaja direkte dhe eksporteve dhe një rritje 2/3 e të ardhurave nga taksat pa ndryshime thelbësore të politikës fiskale. Ne e kemi përcjellë këtë rritje në paketën fiskale më të madhe të rajonit, të njohur nga Banka Botërore, për të ndihmuar drejtpërdrejt qytetarët, familjet dhe bizneset në përballjen me sfidat globale të energjisë dhe kostos së jetesës.
Kosova është një histori suksesi e ndërhyrjes së NATO-s në pranverën e vitit 1999 dhe një mësim frymëzues se si zhvillimi ekonomik dhe përparimi demokratik mund të ecin paralelisht. Ky progres është njohur nga një sërë organizatash ndërkombëtare. Raporti i Freedom House për vitin 2023 e rendit Kosovën në vendin e parë në Ballkanin Perëndimor, të 2-tin në Evropë dhe të tretën në nivel global për avancimet në të drejtat politike dhe liritë civile. Ne u përmirësuam me 22 vende në vetëm dy vjet në Indeksin Botëror të Lirisë së Shtypit të Reporterëve pa Kufij. Në mënyrë të ngjashme, ne kemi kërcyer 21 vende në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International që kur qeveria jonë mori detyrën.
Rritja dhe mirëqenia jonë janë është ndarë me pakicat. Me krenari e kemi dhe njëherazi e zbatojmë një nga kushtetutat me mbrojtjen më të lartë të të drejtave të pakicave që përfshin 20 vende të garantuara në parlament (nga 120) nga të cilat 10 janë për serbët. Për perspektivë e gjithë popullsia e Kosovës është përafërsisht 1.8 milionë banorë dhe komuniteti serb është rreth 4% e saj. Serbët në Kosovë kanë gjithashtu 10 nga 38 komuna, pra mbi 25% të tyre. Jemi siguruar që t’ua ndajmë një pjesë të konsiderueshme të buxhetit tonë dhe jemi siguruar që gjuha serbe të jetë gjuhë zyrtare kudo.
Ne po punojmë në mënyrë aktive, me ndihmën e qeverive ndërkombëtare dhe OJQ-ve ndërkombëtare, për t’i forcuar këto të drejta. Vetëm vitin e kaluar, ministria për Komunitete dhe Kthim – e udhëhequr nga një ministër serb etnik – ndau miliona për 265 grante për OJQ-të, fermerët dhe bizneset e vogla nga komunitetet joshumicë. Shumica e këtyre mjeteve shkuan për serbët e Kosovës. Këtë muaj, ne po lansojmë një iniciativë të re për të mbështetur punësimin për deri në 2,000 banorë të katër komunave veriore. Kjo përpjekje do të lehtësohet nga Zyra jonë e sapokrijuar e Agjencisë së Punësimit në Komunën e Leposaviqit – një komunë me shumicë serbe.
Programi ‘Kosovo Generation Unlimited’ i Ministrisë së Financave ofron praktika me pagesë për të rinjtë, të cilat ndahen edhe për të rinjtë serbë të Kosovës. Programi ynë i Efiçiencës së Energjisë subvencionon pajisjet për ngrohjen e shtëpive me efikasitet energjetik, me 17% të subvencioneve që përfitojnë komunitetet joshumicë, duke përfshirë serbët e Kosovës. Ne kemi ndarë fonde për ndërtimin dhe riparimin e shtëpive në komunitetet serbe dhe kemi dhënë 5.6 milionë euro shtesë për komunat me shumicë serbe këtë vit. Grantet e arsimit për këto komuna janë mbi 20% më të larta për nxënës në krahasim me të tjerat.
Në periudhën 2008–2022, 10 komunat me shumicë serbe gëzonin mesatarisht 62% buxhet më të madh për kokë banori se pjesa tjetër e Kosovës. Ndërsa për vitin 2024, Ministria për Komunitete dhe Kthim ka rritjen më të madhe buxhetore nga të gjitha ministritë – përveç Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, e cila ka investimin për lojërat mesdhetare 2030. Deklaratat për shtyp të Zyrës së Kryeministrit janë në shqip. dhe në gjuhën serbe gjatë gjithë kohës. Gjithashtu, mbledhjet e Qeverisë transmetohen drejtpërdrejt në gjuhën shqipe dhe serbe.
Ideja se Kosova po kryen një fushatë spastrimi etnik, apo persekutim kundër komunitetit serb është një gënjeshtër – e tillë që është hedhur poshtë nga shumë trupa publike. Tetorin e kaluar, Parlamenti Evropian miratoi një rezolutë që u bëri thirrje autoriteteve dhe mediave serbe të përmbahen nga gjuha e urrejtjes kundër kosovarëve dhe nga përhapja e propagandës për ‘spastrimin etnik’ dhe ‘pogromet’ në Kosovë. Vitin e kaluar, Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut ka detajuar se si qeveria serbe shpërndan qëllimisht frikën për rrezikimin e rrejshëm të serbëve në Kosovë për të radikalizuar shoqërinë dhe për të krijuar një atmosferë toksike në të cilën do të refuzohej një marrëveshje me Kosovën.
Pretendimet e rreme gjithashtu janë hedhur poshtë nga Iniciativa Evropiane e Stabilitetit, një institut kërkimor me bazë në Berlin dhe Vjenë që merrte dokumente drejtpërdrejt nga institucionet zyrtare serbe. Statistikat e tyre zyrtare për sigurimet shtetërore shëndetësore, regjistrimet në shkolla, pensionistët, nataliteti në spitale dëshmojnë se përqindja e serbëve që largohen nga Kosova korrespondon me atë të atyre që largohen nga Serbia. Prandaj, serbët që largohen nga Kosova, ashtu si ata që largohen nga Serbia, e bëjnë këtë për të ndjekur mundësitë në Evropën Perëndimore, jo për të ikur nga ndonjë fushatë fiktive e spastrimit etnik.
Por, le të përqendrohemi këtu pak te trajtimi i Serbisë ndaj popullsisë së saj etnike shqiptare sot: një fushatë spastrimi etnik e kryer në mënyrë administrative. Qeveria serbe ka hequr sistematikisht mbi 4200 shqiptarë etnikë nga Regjistri Civil në Medvegjë dhe mbi 2000 në Bujanoc. Kjo fshirje ka pasoja të prekshme: viktimat humbasin aksesin në kartat e identitetit, pasaportat, shërbimet mjekësore, ndihmën sociale, regjistrimin e automjeteve, transaksionet e pronës, pensionet dhe të drejtat e votës, duke i lënë ato pa shtetësi. Ky shënjestrim diskriminues përbën një metodë shpopullimi ndaj komunitetit shqiptar në Serbi.
Qytetarët shqiptarë etnikë janë larg të qenit objektivi i vetëm i regjimit autoritar të Serbisë. Më 2 janar të këtij viti, redaksia e The Guardian e përshkroi gjendjen e politikës atje si “kapje e shtetit”. Pak orë më parë, Parlamenti Evropian miratoi me shumicë dërrmuese një rezolutë që kërkon hetim për zgjedhjet e mbajtura në dhjetor, duke përmendur rezultate manipuluese, retorikë agresive, abuzim verbal dhe media ruse që angazhohen aktivisht në dezinformim në emër të qeverisë.
Serbia është rreshtuar me Rusinë. Është i vetmi vend evropian, përveç Bjellorusisë, që nuk vendos sanksione pas pushtimit të Ukrainës nga Putin. Dhe vepron si kali i Trojës i Kremlinit në Evropën Juglindore, në një luftë gjeopolitike kundër botës demokratike. Kur isha i burgosur politik në Serbi, në moshën 24 vjeçare, për 2 vjet e 7 muaj, dëgjova një ditë gardianët duke shprehur gëzim dhe eufori me zë të lartë. Ishte 11 shtatori i vitit 2001. Mjerisht, mbizotëron ndjenja e dhunshme, antidemokratike dhe mafia, autoritarizmi dhe glorifikimi i torturës.
Tani po i drejtohem Rregullores së fundit të Bankës Qendrore të Kosovës për Operacionet me Para të gatshme, e cila ka hyrë në fuqi me 1 shkurt. Më lejoni të jem absolutisht i qartë: Rregullorja nuk bën asgjë për të ndaluar apo penguar Qeverinë e Serbisë që të ofrojë mbështetje financiare për serbët e Kosovës. Çdo sugjerim për të kundërtën nuk është gjë tjetër veçse një propagandë e rreme që synon nxitjen e tensioneve etnike. Rregullorja synon thjesht të sigurojë transparencën dhe ligjshmërinë e parave të gatshme të importuara në Kosovë, në përputhje me Kushtetutën tonë dhe politikën monetare të BE-së. Po të njëjtat rregulla vlejnë për të gjitha importet ‘cash’ nga çdo vend, në asnjë monedhë: ato nuk ndalojnë transferin e dinarëve nga Serbia, aq sa ndalojnë transferin e dollarëve nga SHBA, paundëve nga Britania e Madhe, ose për këtë çështje, lekë nga Shqipëria.
Banka Qendrore e Kosovës është e përkushtuar që të bëjë gjithçka që mundet për të siguruar që serbët e Kosovës të jenë në gjendje të vazhdojnë të marrin mbështetje financiare nga Serbia, pandërprerë dhe pa pengesa. Ajo i ka dërguar një letër homologes së saj, Bankës Kombëtare të Serbisë, ku i propozon një marrëveshje për transferimin e mjeteve përmes mjeteve ligjore dhe transparente, në përputhje të plotë me rregulloren e re. Dhe qeveria jonë është plotësisht e përkushtuar për të siguruar një tranzicion të qetë me kohë të mjaftueshme të investuar në arsim dhe informacion në vend që të vendosë dënime për mospërputhje. Ne jemi të përkushtuar që së bashku të identifikojmë dhe promovojmë mjetet më të mira të disponueshme për të siguruar vazhdimësinë e transfereve financiare nga Serbia drejt komunave ose familjeve legale.
Rregullorja e Bankës Qendrore synon të mos dëmtojë asnjë grup të vetëm qytetarësh, por përkundrazi të mbrojë të gjithë qytetarët – të çdo komuniteti etnik – nga kërcënimet e krimit të organizuar, trafikut të armëve dhe pastrimit të parave. Të gjitha këto aktivitete mbështeten në aftësinë e grupeve kriminale për të marrë para të paligjshme të kontrabanduara, kryesisht përtej kufirit tonë me Serbinë. Qytetarët në veri të Kosovës – shumica dërrmuese e të cilëve janë serbë etnikë – kërcënohen çdo ditë nga grupe të tilla.
Qytetarët tanë serbë përballen me frikësimin nga grupet kriminale që diktojnë veprimet e tyre, nga protesta në votim. Mosbindja rezulton me dhunë, djegie makinash dhe kërcënime ndaj anëtarëve të familjes. Kur serbët e Kosovës kërkojnë të takohen me mua, ne nuk mund t’i bëjmë takimet publike sepse u kërcënohet jeta dhe mjetet e jetesës. Kjo duhet të ndalet. Beogradit nuk mund t’i lejohet pafundësisht të financojë kriminelët dhe terroristët e tij në Kosovë me flukse parash të padeklaruara dhe të parregulluara, që rrjedhin lirshëm — dhe ilegalisht — në vendin tonë.
Dhe ky, të nderuar anëtarë të Këshillit të Sigurimit, është burimi i vërtetë i histerisë së Beogradit mbi rregulloren e Bankës Qendrore. Beogradi ka dhënë alarmin jo për shkak të këmbimit të dinarit në euro, por sepse po ndalojmë thasët e mëdhenj me para në kufi. Ata qajnë keq, jo nga shqetësimi për gjendjen e rëndë të qytetarëve serbë të Kosovës, por sepse tubacioni i tyre i përshtatshëm i parave të paligjshme në veri të Kosovës është gati duke u mbyllur. Ky tubim, dhe propaganda e vitrija që i ka paraprirë, nuk është gjë tjetër veçse pjesë e një fushate të pamëshirshme të një regjimi autoritar.
Republika e Kosovës është me fat që gëzon mbështetje të gjerë nga partnerët dhe aleatët e saj ndërkombëtarë në luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit. Banka Qendrore dhe rregulloret e saj janë po aq thelbësore për këtë luftë sa policët, prokurorët dhe gjyqtarët.
Në një farë mënyre, nuk jemi të befasuar që Serbia do të krijonte probleme nga një procedurë demokratike. Që nga fundi i luftës, qeveria serbe, e drejtuar nga shumë prej njerëzve që mbanin poste të larta në qeverinë e Millosheviqit – duke përfshirë zotin Vuçiq, Ministri i Informacionit të Millosheviqit, Ministër i Propagandës – ka grumbulluar të gjithë fuqinë dhe imagjinatën e saj për të gjetur mënyra të reja për të terrorizuar Kosovën. Nuk është çudi që Serbia jo vetëm që promovon mohimin e gjenocidit, por edhe e ruan me dhunë këtë mohim. Pasi lideri i opozitës serbe, Nikola Sanduloviç kërkoi falje për krimet e luftës të Serbisë në Kosovë dhe vendosi lule mbi varrin e një viktime shtatëvjeçare, shërbimi sekret serb e arrestoi atë në fillim të këtij janari dhe e rrahu derisa ishte pa ndjenja, duke e lënë të paralizuar. Ndërkohë, gazetari serb i Kosovës, Radomir Dimic, i cili ka banuar në Serbi, ka deklaruar publikisht se planifikon të kthehet në Kosovë për shkak se regjimi autoritar i zotit Vuçiq ua ka bërë jetën të padurueshme gazetarëve. Dhe teksa flasim tani, ai ka ardhur në Kosovë.
Mjerisht, edhe 25 vjet pas luftës, Serbia vazhdon në përpjekjet e saj për të rimarrë Kosovën me dhunë. Një shembull i qartë i kësaj ndodhi më 24 shtator të vitit të kaluar. Rreth 80 trupa paraushtarake, të organizuara dhe të mbështetura nga Serbia, filluan një sulm të paprovokuar ndaj një patrulle të Policisë së Kosovës, me pasojë vdekjen e një rreshteri të policisë, Afrim Bunjaku, dhe plagosjen e dy të tjerëve. Përkundër përpjekjes së terroristëve për të përdorur pelegrinët e pafajshëm serbë si mburojë njerëzore në një manastir që synonte të shfrytëzonte çdo viktimë eventuale për propagandë anti-kosovare, profesionalizmi i forcës sonë policore shmangu viktimat civile.
Më pas, më 27 shtator, Serbia shpalli tre ditë zie, zyrtare, për terroristët e vrarë në operacionin antiterror të Policisë së Kosovës. Dhe e keni vënë re sot, se zoti Vuçiq po kujtonte disa serbë të plagosur apo të lënduar në incidente të ndryshme, por ai nuk përmendi tre serbët e vrarë. Pse nuk i përmendi? Sepse ai e di që ata ishin terroristë të financuar, mbështetur, orkestruar prej tij. Prandaj tre serbët e vrarë nuk u përmendën fare.
Dhe më 29 shtator, Këshilli i Sigurisë Kombëtare i Shtëpisë së Bardhë ngriti vëmendjen e botës për një dislokim “të paprecedentë” të tankeve, trupave dhe artilerisë së rëndë serbe përgjatë kufirit Kosovë-Serbi. Vetëm pas presionit të SHBA-së dhe të tjerëve ndërkombëtarë, Serbia përfundimisht tërhoqi forcat e saj.
Ndërkohë, Policia e Kosovës zbuloi një sërë dokumentesh shqetësuese të lëna pas nga terroristët gjatë tërheqjes së tyre të nxituar për në Serbi. Dokumentet treguan se sulmi i 24 shtatorit kishte qenë pjesë e një plani më të madh për të aneksuar me dhunë veriun e Kosovës, nëpërmjet një sulmi të koordinuar në 37 pozicione të ndryshme. Më pas do të krijohej një korridor për të mundësuar furnizim të vazhdueshëm me armë dhe trupa nga Serbia.
Në muajt në vijim, Serbia ka refuzuar thirrjet ndërkombëtare për ekstradimin e terroristëve në Kosovë, ashtu siç ka refuzuar edhe t’i mbajë ata përgjegjës. Udhëheqësi paraushtarak i sulmit të 24 shtatorit, Milan Radoicic – ish-zëvendëspresidenti i partisë politike të sponsorizuar nga Beogradi në Kosovë, Lista Srpska, i sanksionuar nga SHBA dhe Britania e Madhe – ende endet i lirë në Serbi, ashtu siç vetë Serbia deri më tani i ka shpëtuar sanksioneve ndërkombëtare për rolin e saj në këtë sulm. Radoiçiq ka një urdhër-arresti të pazgjidhur nga Interpoli që është lëshuar dhjetorin e kaluar dhe që Serbia e ka injoruar.
Ky mosndëshkim është edhe i papranueshëm dhe i rrezikshëm. Siç deklaroi Presidenti Biden në tetor të vitit të kaluar, “historia na ka mësuar se kur terroristët nuk paguajnë një çmim për terrorin e tyre, kur diktatorët nuk paguajnë një çmim për agresionin e tyre, ata shkaktojnë më shumë kaos, vdekje dhe shkatërrim, ata vazhdojnë.” Këto janë fjalë të mençura. Serbia duhet të mbajë përgjegjësi për terrorin dhe agresionin e saj. Përndryshe, do të vazhdojë.
Aktet gjithnjë e më alarmante të agresionit dhe terrorizmit të Serbisë e bëjnë gjithnjë e më urgjente përmbushjen e detyrimeve të saj sipas Marrëveshjes Themelore, të arritur mes vendeve tona më 27 shkurt të vitit të kaluar. Marrëveshja u lehtësua nga Bashkimi Evropian dhe pasqyron angazhimin e ripërtërirë të Evropës në zgjidhjen e mosmarrëveshjes kryesore ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Ai është miratuar gjithashtu si ligjërisht i detyrueshëm nga Shtetet e Bashkuara. Detyrimet e Bashkimit Evropian në dialog burojnë nga Rezoluta 64/298 e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së. Rrjedhimisht, më 12 maj të vitit të kaluar, BE-ja e njoftoi Sekretarin e Përgjithshëm se ishte arritur një marrëveshje mes Kosovës. Hapi tjetër logjik do të ishte që BE ta regjistrojë zyrtarisht atë marrëveshje në OKB.
Marrëveshja Themelore vendos një pikë referimi të njohjes de facto, bazuar në Traktatin Themelor të vitit 1972 ndërmjet Gjermanisë Lindore dhe Perëndimore. Teksti i Marrëveshjes thërret shprehimisht Kartën e OKB-së si dritën udhëzuese që rregullon marrëdhëniet midis vendeve tona. Ai u imponon palëve një sërë detyrimesh, duke përfshirë: zhvillimin e marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë (siç specifikohet në nenin 1), të angazhohen me njëri-tjetrin në bazë të barazisë sovrane dhe të respektojnë integritetin territorial të njëri-tjetrit (siç specifikohet në nenin 2), të përmbahet nga kërcënimi ose përdorimi i forcës (siç specifikohet në nenin 3), dhe detyrimin e Serbisë për të mos kundërshtuar anëtarësimin e Kosovës në asnjë organizatë ndërkombëtare (siç është specifikuar në nenin 4). Risia kryesore e marrëveshjes është ngritja de facto e marrëdhënieve midis vendeve tona në nivelin e të barabartëve sovranë – përtej njohjes së thjeshtë të dokumenteve, simboleve dhe institucioneve dhe një përmirësimi të vogël të zyrave ndërlidhëse.
Fatkeqësisht, gati një vit pas arritjes së marrëveshjes, Serbia duket se po vuan nga një rast i rëndë i asaj që quhet “pendim i blerësit”. Kryeministrja e saj, znj. Ana Brnabiq i dërgoi një letër BE-së më 13 dhjetor, duke thënë se marrëveshja nuk është ligjërisht e detyrueshme. Serbia refuzon gjithashtu dy obligime kryesore: të mos kundërshtojë anëtarësimin ndërkombëtar të Kosovës dhe të respektojë integritetin e saj territorial. Ky refuzim, veçanërisht ky i fundit, sugjeron një gatishmëri për të mbajtur opsionin e pushtimit të Kosovës.
Në këtë sfond, nënshkrimi i marrëveshjes nuk është thjesht një formalitet; është e vetmja garanci për zbatimin e plotë dhe të pakushtëzuar të saj, sigurinë kombëtare të Kosovës dhe paqen rajonale. Pavarësisht ofertave të mia të përsëritura, z. Vuçiq ka refuzuar të nënshkruajë. E ftoj atë, të pranishëm në këtë takim, të nënshkruajë këtu dhe tani, duke theksuar rolin vendimtar të Kartës së OKB-së në marrëveshjen dhe marrëdhëniet tona. Ky akt simbolik do të tregonte përkushtimin e tij për marrëdhënie paqësore dhe fqinjësore me Kosovën.
Kosova është e njohur kryesisht në mbarë botën për masakrat dhe spastrimin etnik nën regjimin e Millosheviqit, por pak e kuptojnë se ky ishte vetëm kapitulli i fundit në një histori shekullore të krimeve shtetërore kundër shqiptarëve të Kosovës. Duke filluar me Ilija Garashanin në shekullin e 19-të, figurat kryesore serbe hartuan 24 plane për dëbimin ose shfarosjen e shqiptarëve të Kosovës. Historia e popullit tonë përfaqëson një nga betejat më të mëdha, por të panjohura ndërkombëtarisht, antikoloniale të shekullit të njëzetë. Ndërsa gjenocidi në vitet 1990 shënoi një kulm, shtypja jonë filloi shumë më parë dhe rezonon me qytetarë të shumë kombeve.
Duke pranuar historinë e dhimbshme të shtypjes dhe dhunës së duruar nga populli ynë, ne jemi të përkushtuar për të mbrojtur të drejtat e të gjithë individëve. Përvojat tona të kaluara na kanë rrënjosur një dëshirë të thellë për të krijuar një mjedis të sigurt dhe gjithëpërfshirës për të gjithë. Si një komb që ka kapërcyer vështirësi të mëdha, ne aspirojmë të shërbejmë si një fener solidariteti dhe respekti për të drejtat e njeriut.
Faleminderit.
